مصاحبه با مدیر دفتر تحقیق و توسعه شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک، به مناسبت 5 دی ماه، روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی.

در سالروز زلزله بم شورایعالی انقلاب فرهنگی تصمیم گرفت همه ساله این روز را روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی نام‌گذاری کند و هدف از این نام‌گذاری یادآوری، بزرگداشت، جلب نظر و توجه عموم مردم و مسئولین به مخاطرات ناشی از وقوع پدیده‌های طبیعی مانند زلزله، رانش زمین، سیل، طوفان، خشک سالی و شناسایی عوامل پیشگیری و کاهش خسارات ناشی از آن‌ها خصوصا تلفات جانی و گسترش فرهنگ ایمنی در جامعه است و این روز را باید تلنگری بدانیم که به فکر جان خود و دیگر هموطنان‌مان باشیم.

 

پیش‌بینی بلایای طبیعی دشوار است و کسی نمی‌تواند زمان وقوع آن را مشخص نماید. اما می‌توان با دانش کارشناسی و تحلیل و شناسایی مخاطراتی مانند زمین لرزه، سیل و دیگر بلایای طبیعی و مطالعات فنی پیش از احداث و حین اجرا، دست به پیشگیری زد و با تخصص و دانشی که در اختیار مهندسان در ایران و جهان وجود دارد از اثرات سوء این مخاطرات کاست و با افزایش پایداری و مقاومت ابنیه‌ها، ضمن جلوگیری از احداث سازه‌ها در مناطق پر خطر و بالابردن کیفیت ساخت و سازها در سایر مناطق از حوادث احتمالی جلوگیری کرد.

 

با توجه به وضعیت اقلیمی و واقع شدن ایران در منطقه حادثه خیز جهان، ضروت اقدامات پیشگیرانه و اهمیت کسب آمادگی در رویارویی با پدیده‌های خطرساز و کاستن از پیامد‌های منفی آنها امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

 

در این راستا، مقام معظم رهبری نیز سیاست‌های کلی پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه را ابلاغ فرمودند.

 

اما چطور و چگونه، با چه تخصص و دانشی و چه ساز و کار و تجهیزاتی می‌توان به مقابله با رویدادهای طبیعت رفت که در هنگام وقوع حوادث، از عوامل پیشگیرانه برای کاهش شدت خسارات بهره گرفته باشیم؟

 

در این راستا و با اهداف از پیش تعیین شده شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک یکی از شرکت‌های زیر مجموعه وزارت راه و شهرسازی است که با بیش از 60 سال سابقه و تجربه کاری در قالب 31  اداره کل استانی، بیش از 100 شعبه آزمایشگاهی در شهرستان‌های بزرگ، یک هزار و 20 واحد آزمایشگاهی مستقر، 40 اکیپ تحقیقاتی ژئوتکنیک و حضور در مطالعات و کنترل کیفیت سدهای بزرگ و کوچک؛ با حضور بیش از 2 هزار 400 نفر نیروی متخصص، طیف وسیعی از خدمات را در پروژه‌های عمرانی و ساخت و سازهای کشوری، منطقه‌ای و بین‌المللی عرضه می‌کند.

 

شرکت آزمايشگاه فني و مكانيك خاك به‌ عنوان بزرگترين و مجهزترين شركت در زمينه كنترل كيفي پروژه‌هاي عمراني در سطح كشور با تكيه بر نوآوري و توسعه توانايي‌ها در كنار رعايت مسئوليت اجتماعي، مصمم به ارائه خدمات آزمایشگاهی با رویکرد ارزش‌آفرینی و هم‌افزایی اقتصادی و همچنين ارتقاي سطح آموزش، پژوهش و فناوري و بسترسازي توسعه بازار و خدمات كنترل كيفي مي‌باشد.

 

اين خدمات طيف وسيعي از فعاليت‌هاي مهندسي در بخش‌هاي ژئوتكنيك، مكانيك خاك، مكانيك سنگ، بتن، آسفالت، حفاري اكتشافي و مطالعاتي ژئوتكنيك، كنترل كيفيت سازه‌ها، مصالح ساختماني، جوش، آموزش، مشاوره و تحقيقات كاربردي را در بر مي‌گيرد.

 

از این رو و به مناسبت 5 دی، روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی به سراغ مهندس علی امیری، مدیر دفتر تحقیق و توسعه شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک وزارت راه و شهرسازی رفتیم و از ایشان پرسیدیم:

 

سوال: نقش شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک در مطالعات مخاطرات طبیعی با منشاء ژئوتکنیکی مانند رانش‏ها و زمین ‏لغزش‏‌ها چیست؟

حبیب امیری: مسئله ناپایداری شیب‏‌ها، اعم از شیب‌های طبیعی و مصنوعی در ارتباط با ساخت وساز پروژه‏‌های عمرانی و رفاهی مورد توجه خاص مجریان می‌‏باشد. این موضوع هنگامی از اهمیت خاصی برخوردار است که بحث خسارت‌‍‏های جانی یا مالی افراد یا پروژه‌های عمرانی در میان باشد.

 

از جمله مناطقی که همواره در معرض خطر هستند می‌توان به شهرهای حاشیه ارتفاعات، روستاهای مستقر در دامنه کوه‌ها و دره‏‌های عمیق، خطوط حمل و نقل جاده‏ای و ریلی در مناطق کوهستانی اشاره کرد که دارای پتانسیل ناپایداری زیادی هستند.

 

ناپایداری دامنه‏‌ها در مناطق کوهستانی به ویژه در نواحی زلزله‏ خیز و یا در مواقع بارندگی شدید و مداوم از مناطق مستعد لغزش در ایران هستند که همه ساله تلفات جانی و خسارات مالی فراوانی را برای کشور به بار می‌‏آورند.

 

از آنجا که شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک به عنوان بخشی از وزارت راه و شهرسازی با تخصص مهندسی ژئوتکنیک و کنترل کیفی پروژه‏‌ها فعالیت می‏‌کند، از طریق ارائه خدمات مهندسی در زمینه شناسایی نقاط رانشی در ساختگاه شهرها و روستاها و همچنین در مجاورت راه‌‏ها، می‏‌تواند نقش مهمی در حفظ و نگهداری سرمایه‏‌های ملی و افزایش ایمنی در حوزه های عمرانی کشور داشته باشد.

 

از سوی دیگر این شرکت در طول فعالیت خود همواره با استراتژی توسعه فعالیت‌‏ها و ارائه خدمات نوین به دنبال ارتقای جایگاه فنی خود به عنوان یکی از مراکز مطالعاتی و ارائه دهنده خدمات مهندسی بوده است.

 

در این راستا یکی از فعالیت‌‏ها و خدماتی که شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک در سال‏‌های اخیر به دنبال توسعه آن بوده، مطالعات پایداری شیروانی‏‌ها و شیب‌‏های طبیعی در برابر پدیده رانش و زمین ‏لغزش است که در قالب قراردادهای همکاری با کارفرمایان در حال مطالعه و اجرا است و پروژه‏‌های زیادی از این دست در نقاط مختلف کشور در حال انجام می‌‏باشد.

 

سوال: نقش شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک در مطالعات خرابی‌های ناشی از زلزله چیست؟

علی امیری: ایران با توجه به قرارگیری در کمربند لرزه‌ای آلپ- هیمالیا، در زمره یکی از لرزه‌ خیر‌ترین کشورهای دنیا محسوب می‌شود که بررسی خسارت مالی و جانی ناشی از زلزله در 60 سال گذشته در ایران نشان می‌دهد که این رویداد مهمترین مخاطره طبیعی کشورمان است.

 

زلزله‌های مخرب دو دهه اخیر ایران نظیر سرپل ذهاب و بم نشان داده‌ که مستقل از کیفیت سازه‌های ساخته شده، تشدید‌ شتاب زلزله توسط لایه‌های خاک، نقش مهمی در میزان خرابی سازه‌ها داشته‌است که این پدیده و خرابی‌های ناشی از آن در محله" فولادی " شهر سرپل ذهاب به وضوح دیده شد.

 

درشرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک به منظور پیش‌بینی اثرات مخرب زلزله بر سازه‌ها، در اکثر پروژه‌های مهم با توجه به نتایج کاوش‌های ژئوتکنیکی اقدام به انجام مطالعات لرزه خیزی دارد که طیف طرح ویژه ساختگاه می‌شود تا طراح سازه بتواند با اطلاعات دقیق‌تری طرحی بهینه برای سازه ارائه دهد و این موضوع می‌تواند علاوه بر اقتصادی شدن طرح در موارد زیادی درصد قابل توجهی از خسارات و خرابی‌های ناشی از زلزله را در کشور کاهش دهد.

 

یکی دیگر از مخاطرات ژئوتکنیکی ناشی از زلزله، پدیده روانگرایی است که عمدتا منجر به تخریب پل‌ها، ناپایداری شیروانی‌ها و نشست ساختمان‌ها می‌شود. به منظور جلوگیری از آسیب‌های ناشی از پدیده روانگرایی، در تمامی گزارش‌های ژئوتکنیک ارائه شده توسط این شرکت، استعداد و پتانسیل روانگرایی خاک ساختگاه با استفاده از آزمون‌های برجا و در صورت نیاز با استفاده از آزمون‌های آزمایشگاهی ارزیابی می‌شود.

 

در سال‌های اخیر شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک مجهز به دستگاه CPTU و سه محوری سیکلی شده که از مجهزترین تجهیزات موجود برای ارزیابی روانگرایی خاک‌ها می‌باشد که در بسیاری از پروژه‌ها از این تجهیزات استفاده شده است.

 

امید است با بهره‌گیری از دانش مهندسی و همچنین خدمات نوین شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک در پروژه‌های عمرانی، ضمن تحقق سیاست‌های کلی پیشگیری و کاهش خطرات ناشی از سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه شاهد کاهش خسارات مادی و تلفات انسانی به هنگام وقوع سوانح طبیعی در کشور باشیم.